Przypadek czytany od tyłu
Tamtego dnia dr Rivka Halperin – zajmująca się metodologią nauczania współczesnego języka hebrajskiego oraz współczesną literaturą hebrajską – odebrała w swoim nowojorskim mieszkaniu telefon od franciszkanina z Polski. O. Maksymin Tandek dzwonił z propozycją pracy w Wyższej Szkole Filologii Hebrajskiej powstającej w Toruniu. Rivka Halperin ucieszyła się: – Turyn, Włochy? To świetne miejsce!
Zdziwienie, że ta oryginalna inicjatywa rusza w Polsce towarzyszyło nie tylko przyszłej wykładowczyni toruńskiej uczelni. Opisując je w New York Timesie – wydanie z 6 maja 2011 r. – Etgar Lefkovits przekornie dowodził, że w mieście znanym jako miejsce urodzenia Kopernika i słynącym z toruńskich pierników, można się spodziewać Uniwersytetu Kopernika, Muzeum Kopernika, kawiarni czy piekarni pod szyldem Kopernik, czyli wszystkiego w tym rodzaju, tylko nie szkoły hebrajskiego.
A jednak to właśnie w Toruniu działa od 2009 r. Wyższa Szkoła Filologii Hebrajskiej, która jest jedyną taką uczelnią nie tylko w Polsce, ale również w naszej części Europy. Oferuje stacjonarne studia licencjackie na kierunku filologia hebrajska. W planach jest uruchomienie studiów magisterskich i podyplomowych. Obecnie w programie studiów znajdują się m.in.: praktyczna nauka współczesnego języka hebrajskiego, język hebrajski biblijny, język hebrajski rabiniczny, język aramejski/syryjski, język jidysz, historia literatury hebrajskiej.
Pomysłodawcą toruńskiej uczelni był franciszkanin o. Maksymin Marek Tandek, który po błogosławieństwo dla swego projektu udał się do Jana Pawła II i otrzymał je 12 stycznia 2005 r. Aprobata polskiego papieża dla tego przedsięwzięcia wydaje się zrozumiała, WSFH wpisuje się w bliską Janowi Pawłowi II ideę Polski jagiellońskiej i pragnienie głębszego dialogu z naszymi starszymi braćmi w wierze.
Język hebrajski i kultura żydowska były przez wieki oczywistym i naturalnym składnikiem wzbogacającym polską kulturę, teraz również – dzięki toruńskiej uczelni – na nowo mają szansę intensywniej zaistnieć w polskim krajobrazie i wypełnić dojmująca pustkę, jaką pozostawiły po sobie w tej przestrzeni II wojna światowa, a potem polski marzec 1968 r.
O. Tandek – rektor uczelni – pozyskał na budowę nowoczesnego i funkcjonalnego gmachu szkoły fundusze unijne, a także pieniądze z kasy miejskiej i z budżetu państwa. Pozostałe środki prowincja św. Franciszka z Asyżu Braci Mniejszych w Poznaniu musiała zdobyć sama. Ostatecznie budowa pochłonęła niemal 24 mln zł. O. Tandek swym pomysłem zaraził również Romana i Grażynę Karkosików, zaliczanych do pierwszej piątki najbogatszych ludzi w Polsce. Bez ich pomocy działanie szkoły byłoby niemożliwe.
Państwo Karkosikowie w sierpniu 2010 r. powołali fundację Haskala, której celem jest popularyzacja idei dialogu międzynarodowego, wszechstronne działania na rzecz rozwoju edukacji i ochrony dziedzictwa kulturowego, a przede wszystkim wspieranie WSFH i pomoc jej studentom. – Darczyńcy – mówi prezes Haskali Edward Wąsiewicz – zobowiązali się przekazywać rocznie na rzecz uczelni ok. 2 mln zł, które przeznaczamy na pokrycie spłat kredytowych i utrzymanie szkoły.
Obecnie w WSFH studiuje ok. 100 osób. Dlaczego postanowili uczyć się właśnie hebrajskiego?
Tania, Zlata, Natalia, Tatiana z Krzywego Rogu na Ukrainie zainteresowały są językiem i kulturą żydowską za sprawą społeczności żydowskiej mieszkającej w ich mieście. Dzięki uruchomionemu przez Haskalę stypendium „Oświecenie” studenci z Ukrainy, Białorusi i Łotwy mają opłaconą naukę i pobyt w Polsce. Łotysze: Teresa i Piotr chcą być tłumaczami. Teresa marzy, żeby przetłumaczyć na łotewski Pismo Święte, bo istniejące tłumaczenie – jej zdaniem – nie jest dobre. Polaków: Karola i Łukasza interesuje zarówno współczesny Izrael, jak też historia narodu wybranego. Karol chce być przewodnikiem wycieczek w Izraelu, marzą mu się osobiste kontakty z Izraelczykami. – Chciałbym przekonać ich, że twierdzenie jakoby Polak z natury był antysemitą, to krzywdzący stereotyp – mówi.
Wszyscy wyżej wymienieni dopiero rozpoczęli swoją przygodę z hebrajskim. O samym języku mówią z entuzjazmem. To prawda, że jest trudny, ale też bardzo ciekawy. Są przekonani, że wzbogaci ich sposób patrzenia na świat i otworzy przed nimi wiele możliwości. Chwalą wykładowców, atmosferę panującą w szkole i świetne warunki, jakie im stworzono do nauki. Szkoła jest wyposażona w nowoczesny sprzęt, a nieustannie powiększająca zbiory biblioteka i czytelnia to miejsca bardzo przyjazne studentom.
– Dr Rivka Halperin, mająca do czynienia ze starszymi rocznikami, twierdzi, że żadni z jej wcześniejszych studentów w USA czy Izraelu nie uczyli się z takim zapałem i nie mieli tak dobrych osiągnięć.
– To miejsce ma dobrego ducha – mówi prezes Wąsiewicz. – Kiedy myślę o tym, co tu się dzieje, a staramy się, żeby w przyszłości działo się dużo więcej, to wydaje mi się oczywiste, że nie może to być dzieło przypadku. Chyba, że jest to przypadek מקרה czytany – jak w hebrajskim – od tyłu. Od o. Maksymina wiem, że wtedy znaczy on: Bóg prowadzi.
A Coincidence Read Back to Front
That was the day when Dr. Rivka Halperin, a specialist in teaching the modern Hebrew language and contemporary Hebrew literature, got a call in her New York City apartment from a Franciscan priest in Poland. Father Maksymin Tandek was phoning with the offer of a job at a Higher School of Hebrew Philology set to open in Toruń. Halperin was thrilled: “Turin, Italy? That’s a great city.”
The future faculty member at the Toruń academy was not the only one caught off guard by the fact that this was a Polish project. Describing it in the May 6, 2011 New York Times, Etgar Lefkovits contended obstinately that in a city best known as the birthplace of Copernicus and a producer of renowned gingerbread he would have expected a Copernicus University, a Copernicus Museum, a Copernicus Cafe or Bakery, but never a school of Hebrew.
Yet it is precisely in Toruń that the Higher School of Hebrew Philology opened its doors in 2009 and remains the only institution of its kind not only in Poland but in all of this part of Europe. It offers a full-time bachelor’s degree in Hebrew philology. There are plans to add a master’s and postgraduate program. The current course offerings include practical modern Hebrew, Biblical Hebrew, rabbinical Hebrew, Aramaic-Syrian, Yiddish, and the history of Hebrew literature.
The Toruń academy was the brainchild of Franciscan Father Maksymin Marek Tandek, who took his plans to Pope John Paul II and received the papal blessing in January 2005. The Polish pope’s approval seems logical since the academy fits in with John Paul’s cherished ideal of an inclusive multiethnic Poland and his desire for a more profound dialogue with our elder brothers in faith.
For centuries a highly visible, natural factor in the enrichment of Polish culture, the Hebrew language and Jewish culture now have a chance, thanks to the Toruń academy, to appear prominently in the Polish landscape and to fill the gaping hole left by World War II and, later, by the Polish events of March 1968.
Father Tandek, the rector of the academy, has obtained European Union funds to construct a modern, functional educational building, as well as financing from the city and the Polish government. The Poznań Province of the Minor Brothers of St. Francis of Assisi had to raise the remaining money on its own. Construction ended up costing almost 24 million zloty. Father Tandek won over Roman and Grażyna Karkosik, numbered among the five richest people in Poland, for his project. Without their help the school would never have opened.
In August 2010 the Karkosiks founded the Haskala Foundation with the goal of popularizing the idea of international dialogue, acting in all possible ways to foster education and protect the cultural heritage, and above all to support the Toruń academy and aid its students. Edward Wąsiewicz, the chairman of the Haskala Foundation, says that “the benefactors have pledged to donate about two million zloty per year to the academy, which we will use to meet credit payments and for the operation of the school.”
There are currently about a hundred students at the academy. Why did they decide to learn Hebrew?
Tania, Zlata, Natalia, and Tatiana from Kryvyi Rih, Ukraine, grew interested in the language and culture because of the Jewish community in their hometown. The Enlightenment scholarships provided by the Haskala Foundation pay tuition and living expenses in Poland for students from Ukraine, Belarus, and Latvia. Teresa and Piotr from Latvia want to become translators. Teresa dreams of translating the Holy Scripture into Latvian because the existing translation, in her opinion, is poor. Karol and Łukasz from Poland are interested in both contemporary Israel and the history of the chosen people. Karol wants to become a guide on excursions to Israel and dreams of personal contact with Israelis. “I want to convince them that the idea of Poles being naturally antisemitic is an unjust stereotype,” he says.
All these students are only just beginning their adventure with Hebrew. They talk about the language itself with enthusiasm. It may well be difficult, but it’s also very interesting. They are convinced that it will enrich the way they see the world and provide them with many opportunities. They praise their lecturers, the atmosphere at the academy, and the excellent conditions in which they study. The school is furnished with up-to-date equipment; the library collections are constantly expanding, and the reading room is very user-friendly.
Dr. Rivka Halperin, who teaches upper-level students, says that none of her previous students in the USA or Israel ever hit the books so enthusiastically or obtained such good results.
“This place has a good spirit,” says Wąsiewicz. “When I think about what is going on here—and we are trying to make much more happen in the future—it seems clear to me that this cannot be a mere coincidence, unless it is a coincidence מקרה read, as in Hebrew, from back to front. I know from Father Maksymin that, in this case, it means ‘God shows the way.’”
